تابعیت عبارتست از یک رابطه سیاسی، حقوقی و معنوی که فردی را به دولتی معین مرتبط می*سازد. دارنده تابعیت در هر كشوری دارای مجموعه*ای از حقوق و مزایا است كه اتباع سایر كشورها محروم از آن هستند.
هر كشوری شرایط خاصی را برای تعیین تابعیت تعیین می*كند اما گاه بدلیل نقص قوانین و تعارض قوانین با یكدیگر، برخی مشكلات به وجود می*آید. از جمله مشكلاتی كه در كشور ما در خصوص تابعیت وجود داشت، تابعیت فرزندان مادران ایرانی بود كه با اتباع سایر كشورها ازدواج می*كردند. مردان تبعه كشورهای افغانستان و عراق كه به دلیل ناآرامی*های موجود در این كشورها، رهسپار ایران می*شدند، پس از ازدواج با زنان ایرانی صاحب فرزند می*شدند. تابعیت این فرزندان سال*ها یكی از مشكلاتی بود كه برخی خانواده*ها در شرق و غرب ایران با آن دست به گریبان بودند. در قوانین ایران مقررات مشخصی وجود نداشت كه این اطفال را ایرانی بشناسد بنابراین در خصوص تحصیل و برخی دیگر از حقوق كه مختص اتباع ایرانی بود مشكلاتی وجود داشت. مجلس شورای اسلامی در چند نوبت، تلاش كرده است كه این مشكلات را برطرف كند.
در سال 1385، اولین*بار مجلس شورای اسلامی برای حل مشكل فرزندانی كه از مادر ایرانی و پدر غیرایرانی متولد شده بودند چاره*ای اندیشید و طرحی را تصویب كرد كه به موجب آن فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی كه در ایران متولد شده یا حداكثر تا یك*سال پس از تصویب این قانون در ایران متولد می*شوند، می*توانند بعد از رسیدن به سن 18 سال تمام تقاضای تابعیت ایرانی كنند. این افراد در صورت نداشتن سوء*پیشینه كیفری یا امنیتی و اعلام رد تابعیت غیرایرانی به تابعیت ایران پذیرفته می*شوند. بدین ترتیب چند شرط وجود داشت كه با تحصیل آن، یك شخص اگرچه از پدری غیرایرانی متولد شده بود، تابعیت ایران كسب می*كرد:
1-مادر ایرانی و پدر غیرایرانی باشد.
2-در ایران متولد شده باشد.
3-بعد از سن 18 سال تمام تقاضای تابعیت ایران كند.
علاوه بر این چند شرط سلبی نیز وجود داشت كه در صورت عدم وجود آنها شخص تابعیت ایران را كسب می*كرد:
1-سوءپیشینه كیفری نداشته باشد.
2-سوءپیشینه امنیتی نداشته باشد.
3-اعلام رد تابعیت ایرانی نكرده باشد.
در قانون تعیین تكلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی، مقرر شده بود كه اگر فرزندی در اثر ازدواج زنی ایرانی با مردی خارجی به دنیا آمده باشد و مطابق قوانین ایران این ازدواج به ثبت رسیده باشد، پس از رسیدن به سن 18 سال تمام و حداكثر ظرف مدت یك سال، بدون رعایت شرط سكونت به تابعیت ایران پذیرفته می*شوند.
شرط اقامت در ایران
باید توجه داشت كه ازدواج زن ایرانی با تبعه*خارجه در مواردی هم که مانع قانونی ندارد موکول به اجازه مخصوص از طرف دولت است و تنها در صورتی شرط سكونت در خصوص اعطای تابعیت رعایت نخواهد شد كه ازدواج با كسب این اجازه صورت گرفته باشد در غیر این صورت شخص برای اینكه بتواند تابعیت ایران را كسب كند، برای تحصیل تابعیت باید پنج سال اعم از متوالی یا متناوب در ایران ساکن بوده باشد. بنابراین شرط سكونت به مدت پنج سال را نیز باید به شروطی كه در بالا نام بردیم اضافه كنیم اما این شرط در صورتی كه پدر خارجی و مادر ایرانی طفل، اجازه مخصوص را برای ازدواج كسب كنند، نادیده گرفته می*شود.
وظایف وزیر كشور به موجب قانون 1385
در قانون تعیین تكلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی برای دو گروه از مقامات كشور وظایفی در این خصوص پیش*بینی شده بود. وزیر كشور به موجب این قانون موظف شده بود كه ولادت طفل را در ایران احراز كرده و نسبت به صدور پروانه ازدواج اقدام كند. نیروی انتظامی نهاد دیگری بود كه نام آن در این قانون مورد اشاره قرار گرفته بود. این نیرو موظف بود كه با اعلام وزارت كشور پروانه اقامت برای پدر خارجی صادر كند. بدین ترتیب، نیروی انتظامی و زورات كشور بیشترین ارتباط را با رعایت حقوق فرزندانی دشاتن كه در این شرایط قرار داشتند. قانون به فرزندان متولد از مادران خارجی اجازه داده بود تا تعیین تكلیف تابعیت آنها و كسب تابعیت در ایران اقامت داشته باشند.
گامی دیگر، این*بار برای اصلاح قانون
بدین*ترتیب اولین گام برای رفع مشكل فرزندانی كه پدر غیرایرانی و مادر ایرانی داشتند برداشته شد. قانون تعیین تكلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی در دوم مهر سال 1385 به تصویب رسید اما خیلی زود برخی به فكر اصلاح آن افتادند. اما حال كه 5 سال از تصویب قانون تعیین تكلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی گذشته، بار دیگر مجلس شورای اسلامی به فكر اصلاح قانون مورد نظر افتاده تا مشكلات دیگری كه در این خصوص هست را از بین ببرد.
اما چه چیز باعث شد كه موضوع اصلاح این قانون بار دیگر در مجلس شورای اسلامی مطرح شود؟ زهره الهیان، نماینده مجلس شورای اسلامی در تشریح هدف ارایه طرح اصلاح قانون تعیین تكلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی، می*گوید: بر اساس قوانین فعلی زمانی که یک خانم ایرانی با مرد خارجی ازدواج می*کند، فرزندانش ایرانی محسوب نمی*شوند و زمانی که به سن ۱۸ سالگی می*رسند، می*توانند در مورد تابعیت خود تصمیم بگیرند.
عضو کمیسیون امنیت ملی وسیاست خارجی در مجلس می*افزاید: فرزندانی که در نتیجه چنین ازدواجی به دنیا می*آیند، چون تابعیت ایرانی ندارند از هیچ حقی برخوردار نیستند؛ آنها حتی برای مدرسه رفتن با مشکلات زیادی مواجهند و از امکاناتی همچون یارانه*ها که دیگر مردم کشور بهره*مندند، نمی*توانند استفاده کنند.پس مشكلی كه باعث شده موضوع تابعیت فرزندانی مادر ایرانی و پدر غیرایرانی بار دیگر در مجلس شورای اسلامی مطرح شود، تعیین تكلیف این فرزندان تا قبل از سن 18 سالگی و مشخص شدن تابعیت آنهاست. الهیان متذکر می*شود: ممکن است گاه همسر خارجی این خانم، وی را رها کند و از کشور برود و این زن ایرانی به تنهایی باید با تمام مشکلات زندگی خود و فرزندانش بجنگد.
علی اصغر یوسف نژاد نیز دیگر نماینده مجلس شورای اسلامی است كه به دفاع از این طرح می*پردازد. وی در خصوص ضرورت طرح اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی مصوب ۱۳۸۵می*گوید: بند ۴ و ۵ قانونی که در سال 1385 برای تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی مصوب شده بود تفسیر به رای داشت و باعث می*شد تا فرزندان زنانی که شوهر آنها خارجی بودند، بلاتکلیف باشند. عضو کمیسیون صنایع و معادن تاکید می*كند: فرزندان این زنان نه شناسنامه داشتند و نه می*توانستند از امکانات آموزشی استفاده کنند و با اینکه در ایران زندگی می*کنند اما ایرانی محسوب نمی*شوند. با نمایان شدن مشكل و مشخص شدن ضرورت اصلاح قانون، مجلس شورای اسلامی بررسی اصلاح قانون تعیین تكلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی را در دستور كار قرار داد.
محتوای طرح ارائه شده به مجلس رییس فراکسیون سازمان*های مردم نهاد در خصوص این طرح توضیح می*دهد: به واسطه طرحی که ارایه شد و یک فوریت آن در مجلس به تصویب رسید، فرزندان زن ایرانی که با مرد خارجی ازدواج می*کند، ایرانی محسوب می*شوند و از حقوقی که سایر افراد ایرانی برخوردار هستند، هم برخوردار می*شوند و بعد از ۱۸ سالگی و رسیدن به سن قانونی می*توانند درباره اینکه کدام تابعیت را داشته باشند، تصمیم*گیری کنند. زهره الهیان، می*گوید: در صورت تصویب نهایی این طرح، بر اساس ماده واحده آن فرزندان متولد از مادر ایرانی و پدر خارجی که مطابق ماده ۱۰۶۰ قانون مدنی با اخذ مجوز ازدواج کرده اند، ایرانی محسوب می شوند.بنابراین برخلاف قانون قبل كه بعد از رسیدن به 18 سال باید شخص برای كسب تابعیت ایران تلاش می*كرد، این*بار كودك از ابتدا دارای تابعیت ایرانی می*توانست از حق تحصیل و دیگر حقوق اتباع ایرانی بهره*مند شود اما با رسیدن به سن 18 سال می*تواند در خصوص تابعیت خود تصمیم*گیری كند، به نظر می*رسد، با سكوت وی، تابعیت ایرانی وی باقی می*ماند. .
لاله افتخاری در خصوص تمایز این طرح با قانون قبلی می*گوید: این طرح ادامه طرح جامع و کارشناسی شده*ای است که در مجلس هفتم ارایه شده بود که متاسفانه در اجرا با تعلل برخی مسوولان روبه*رو شد. عضو فراکسیون بانوان مجلس شورای اسلامی درباره تفاوت طرح*های مطرح شده در مجلس هفتم و هشتم در رابطه با تابعیت ایرانی برای فرزندان مادر ایرانی و پدر خارجی می*گوید: طرح تابعیت ایرانی برای فرزندان مادر ایرانی و پدر خارجی نسبت به طرح ارایه شده در مجلس هفتم دارای شفافیت بیشتری است و طرح جامعی به شمار می*رود؛ زیرا زن ایرانی که با مرد خارجی ازدواج می*کند می*تواند از همان ابتدا برای فرزندانش شناسنامه ایرانی بگیرد.
باید خاطرنشان كرد كه این طرح به تازگی در دستور كار مجلس شورای اسلامی قرار گرفته است و تا تصویب در مجلس و تایید در شورای نگهبان راه درازی در پیش دارد. نمایندگان مجلس شورای اسلامی در دهه اول مردادماه، به یک فوریت طرح اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی مصوب ۱۳۸۵ را که با ۶۸ امضا تقدیم هیئت رییسه مجلس شده بود، رای مثبت دادند. نمایندگان با ۱۵۰ رای موافق، ۱۸ رای مخالف و ۲۱ رای ممتنع، موافقت خود را با یک فوریت این طرح اعلام کردند. هم*اكنون این طرح در كمیسیون تخصصی در حال بررسی است.
